مطالب
قواعد نگارشی در تولید محتوا
- توضیحات
حتماً برای شما هم پیش آمده که وقتی مشغول خواندن مطالب اینترنتی هستید از جایی میانه‌ی متن خسته می‌شوید و حوصله‌ی ادامه دادن مطلب را ندارید. یا ناگهان به غلط‌های املایی‌ای برمی‌خورید که برق از کله‌تان می‌پرد. یا اصلاً متنی که مشغول خواندنش هستید آن‌قدر نامفهوم و عجیب و غریب است که انگار نویسنده به زبان دیگری آن را نوشته.
این نوشته‌های بد حاصل کار نویسنده‌هایی هستند که بدون داشتن درک درستی از زبان و قواعد آن دست به نوشتن می‌زنند. فراموش نکنید که یکی از اولین معیارهای تولید محتوا درست و جذاب بودن آن است. تنها در این صورت است که مخاطب شما برای ادامه دادن ترغیب می‌شود و شما را همراهی می‌کند.
هیچ‌چیز برای یک محتوای متنی سمی‌تر و کشنده‌تر از زبان نادرست، سخت‌خوان، نامفهوم و پراشکال نیست. ما در این مطلب مهم‌ترین قواعد نگارش فارسی را که برای نوشتن یک محتوای اصولی، سالم و بی‌غلط لازم دارید به شما آموزش می‌دهیم.
راهنمای مطالعه متن
چرا رعایت اصول نگارش محتوا مهم است؟
فرقی نمی‌کند نویسنده‌ی یک وبلاگ باشید یا اینفلوئنسری در اینستاگرام یا کارشناس تولید محتوای یک شرکت. موضوعی که در مبحث تولید محتوا همیشه مورد تأکید ماست این است که محتوا برای مخاطب تولید می‌شود. پس احترام به مخاطب و نوشتن صحیح و بی‌غلط از اولین وظیفه‌های ما نویسنده‌هاست.
نوشتن در فضای دیجیتالی مانند نوشتن برای کتاب‌ها و مطبوعات چاپی باید تابع قوانین و دستورالعمل‌های نگارشی باشد. ابزار ما نویسنده‌ها زبان و کلمه‌هایی است که از آنها استفاده می‌کنیم. همان‌طور که استفاده‌ی نادرست یک معمار از تجهیزات ساختمانی می‌تواند فاجعه‌بار باشد، اگر نویسنده‌ای ابزار کارش یعنی واژه و زبان را غلط به کار بگیرد، نتیجه در نوع خود فاجعه‌بار می‌شود.
بیایید ببینیم اگر ما نویسنده‌ها نتوانیم به‌درستی از زبان استفاده کنیم چه اتفاقی می‌افتد:
فرض کنیم قرار است برای کمپینی مهم محتوا بنویسیم. یک متن پانصد کلمه‌ای را در نظر بگیرید که بی‌دقت و بدون رعایت اصول نگارش نوشته شده. مثلاً غلط املایی دارد، قواعد دستوری در آن رعایت نشده، ارکان جمله در جای درست خود قرار ندارند، اصطلاحات بسیار سخت و تخصصی در متن به وفور دیده می‌شود، زبان متن زبان معیار نیست، علائم سجاوندی در جای درست به‌کار برده نشده‌اند و خواندن متن را با مشکل همراه کرده‌اند و...
حالا بیایید خودمان را جای خواننده‌ی این متن بگذاریم. چه‌قدر احتمال می‌دهید که بتوانید این ۵۰۰ کلمه را تا انتها بخوانید. به فرض که آن را تا انتها خواندید؛ چه‌قدر احتمال می‌دهید دقیقاً متوجه شده باشید کمپین درباره‌ی چیست؟ باز هم فرض کنیم متوجه محتوای متن شدید؛ چه‌قدر احتمال می‌دهید برای شرکت در این کمپین ترغیب و تشویق شوید؟
همین مثال اهمیت رعایت اصول و قواعد نگارش را در فرایند تولید محتوا نشان می‌دهد.
اصول نگارش محتوا
همان‌طور که اشاره کردیم محتوای خوب در وهله‌ی اول باید جذاب و صحیح باشد. بنابراین برای این‌که کار را کمی راحت کنیم اصول نگارش محتوا را در این دو بخش طبقه‌بندی می‌کنیم:
بخش اول: اصول نگارش محتوا از نظر جذابیت
بخش دوم: اصول نگارش محتوا از نظر سلامت
اصول نگارش محتوا از نظر جذابیت
- در ابتدای متن قسمتی را به مقدمه اختصاص دهید
مقدمه قسمتی از متن شماست که قرار است دیدگاهی کلی درباره‌ی آن‌چه خواننده قرار است بخواند به او بدهد. متن مقدمه باید شیرین، کوتاه و گیرا باشد تا خواننده را به خواندن ادامه‌ی مطلب تشویق کند.
- به پراکنش یکسان نکته‌های مهم در سراسر متن توجه کنید
بیشتر کاربران وقتی وارد سایت شما می‌شوند به‌جای آن‌که مطلب را از ابتدا تا انتها بخوانند، آن را با یک نگاه کلی اسکن می‌کنند.
برای این‌که درک این موضوع را راحت‌تر کنیم یک متن را به سه قسمت تقسیم می‌کنیم: آغاز، میانه و پایان.
شما نمی‌دانید که با باز کردن مطلب شما ممکن است کدام قسمت از آن زودتر به چشم خواننده بیاید. فرض کنیم چشم خواننده در ابتدا به میانه‌ی مطلب شما افتاد. حالا فرض کنیم مطلب شما آغاز و پایان بسیار جذابی داشته باشد اما در میانه اطلاعات مفیدی گنجانده نشده باشد. به احتمال زیاد خواننده‌ی شما صفحه را می‌بندد و به سراغ متن دیگری می‌رود.
پس هنگام نوشتن متن به یکپارچگی توزیع اطلاعات جذاب و مهم در کل متن دقت کنید.
- پاراگراف‌بندی
بهتر است مطالب مرتبط را در یک پاراگراف بیاورید و مطالب نامرتبط را در پاراگراف دیگر. پشت هم ردیف کردن جمله‌هایی با موضوع‌های متفاوت در یک پاراگراف باعث کسالت و سردرگمی مخاطب می‌شود.
- کلیدواژه‌ها را در ابتدای متن بگنجانید
یکی از تکنیک‌های روزنامه‌نگاران برای جذب مخاطب این است که کلیدواژه‌های متن را در ابتدای مطلب می‌گنجانند تا خواننده را هیجان‌زده کنند. تولیدکنندگان محتوا هم می‌توانند با استفاده از این روش مخاطب را ترغیب کنند تا متن را ادامه دهد.
- از لینک‌سازی استفاده می‌کنید
برای مطالب مرتبط موجود در وبسایت خود و دیگران لینک بگذارید. نگران نباشید که خواننده از متن شما به صفحه‌ی دیگری برود. متن خوب همیشه خواننده را به نقطه‌ی اول برمی‌گرداند.
- صادق باشید
یکی از مهم‌ترین اصول نویسندگی رعایت صداقت است. منظور از عدم رعایت صداقت دروغ‌گویی به معنای عام آن نیست. همین که شما چیزی بگویید که منظورتان نیست یا مطلب را طوری بپیچانید که باعث ابهام شود یعنی صادق نبوده‌اید.
اول بدانید قصد دارید چه بگویید و دقیقاً همان را بنویسید. استفاده از آرایه‌ها و صنعت‌های ادبی مثل ایهام و کنایه اگرچه در شعر جذاب است، اما در متن یک محتوای دیجیتالی چیزی نیست جز دست‌انداز!
اصول نگارش محتوا از نظر سلامت
حالا که فهمیدیم چه فاکتورهایی به محتوای ما جذابیت می‌دهند و نمی‌گذارند خواننده متن ما را نیمه‌خوانده رها کند، وقت آن رسیده که اصول صحیح‌نویسی فارسی را هم چاشنی کارمان کنیم تا متنی سالم و جذاب برای مخاطب‌های‌مان تولید کنیم.
- به زبان معیار بنویسید
زبان معیار همین زبان روزمره‌ی ماست؛ زبانی رسا، موجز و واضح. زبان معیار یک کشور زبانی است که اکثر مردم آن کشور به آن زبان صحبت می‌کنند و آن را می‌فهمند.
پس برای مثال استفاده از لهجه و گویش‌های محلی که احتمال خطای خواندن را زیاد و مطالعه‌ی متن را دشوار می‌کند غلط است.
- قواعد دستور زبان فارسی را رعایت کنید
رعایت دستور زبان نشان می‌دهد که شما چه‌قدر به ابزار کارتان مسلط هستید. یکی از رایج‌ترین غلط‌هایی که بین نویسندگان محتواهای دیجیتالی وجود دارد عدم توجه به محل درست ارکان جمله است: فاعل، فعل، مفعول، قید، صفت و ...
آیا می‌دانید در زبان فارسی چند نوع قید داریم و هرکدام به چه منظوری استفاده می‌شوند؟ می‌دانید ترتیب به‌کاربردن‌شان در یک جمله به چه صورت است؟ اگر نمی‌دانید لازم است به کتاب‌های آموزش دستور زبان فارسی مراجعه کنید و آن را یاد بگیرید.
- از زبان گفتار الهام بگیرید
برخی ویژگی‌های زبان گفتار مانند حشو و شکسته به‌کار بردن کلمات نباید در زبان نوشتاری شما بروز پیدا کنند. اما می‌توانیم از زبان گفتار الهام بگیریم تا بفهمیم چه اندازه غلط یا درست می‌نویسیم.
برای مثال ما هیچ‌وقت در زبان گفتار نمی‌گوییم «این کار سخت می‌باشد.» می‌گویم «این کار سخت است.» یا مثلاً هیچ‌وقت در زبان گفتار نمی‌گوییم «کتاب منتشر گردید.» می‌گوییم «کتاب منتشر شد.»
اشتباه نکنید! به‌کار بردن این کلمه‌ها به‌جای هم اصلاً نشانه‌ی باسوادی و وسیع بودن دایره‌ی واژگان شما نیست؛ کاملاً برعکس! این‌ها غلط‌هایی هستند که به‌واسطه‌ی ترجمه‌ی مترجمان نابلد وارد زبان فارسی شده‌اند.
توصیه‌ی ما به شما این است که هرگاه متنی را نوشتید یک‌بار هم آن را به زبان گفتاری بگویید. بررسی کنید متن شما چه‌قدر شبیه زبان گفتار است؟ چه‌قدر از عبارت‌های نامأنوسی مثل «می‌باشد»، «گردیده است» و ... استفاده کرده‌اید؟ همه‌ی این‌ها را حذف کنید و با الهام از زبان گفتاری بنویسید.
- جمله‌ها را تا حد ممکن کوتاه بنویسید
کوتاه‌نویسی باعث می‌شود خواننده زودتر به منظور شما پی ببرد. پیوند دادن جمله‌های بی‌ربط با حروف ربطی مثل «و»، «که» و ... نادرست است.
- ساده بنویسید
استفاده از کلمات نامأنوس و دشوار برای مخاطب عام باعث دلزدگی او می‌شود. سعی کنید از کلمات ساده، روزمره و تا حد ممکن غیرتخصصی استفاده کنید.
- از غلط‌های املایی بترسید
تصور کنید محتوایی جذاب درباره‌ی یک موضوع داغ می‌خوانید. همه‌چیز خوب پیش می‌رود تا این‌که مثلاً به قسمتی از متن می‌رسید که نویسنده به‌جای فعل «گذاشت» از «گزاشت» استفاده کرده. کمی جلوتر می‌روید و این غلط باز تکرار می‌شود. کمی بیشتر ادامه می‌دهید و باز غلط املایی دیگری به چشم‌تان می‌خورد...
هیچ‌چیز برای یک نویسنده خجالت‌آورتر از وجود غلط‌های املایی تکرارشونده در متن نیست.
- به رعایت دقیق و درست علائم نگارشی (سجاوندی) توجه کنید
علائم نگارشی یا سجاوندی مجموعه‌ای از نشانه‌ها هستند که برای سهولت خواندن مطلب برای خواننده در متن گذاشته می‌شوند.
سه نمونه از مهم‌ترین علائم نگارشی عبارتند از:
- نقطه (.): نقطه نشانه‌ی درنگ کامل است و در پایان جمله‌ی کامل می‌آید.
- ویرگول (،): ویرگول نشانه‌ی درنگ کوتاه است و در این موارد استفاده می‌شود:
الف) بین جمله‌های پایه و پیرو (جمله‌های مرکبی که دو فعل دارند.)
ب) بین دو کلمه‌ی مستقل که ممکن است با کسره‌ی اضافه به غلط خوانده شوند. مثلاً: «پس، فردا حرکت می‌کنیم.»
پ) جایی که درمورد چند کلمه توضیح واحدی می‌آید. مثلاً: «نویسنده باید شیوا، قابل فهم، موجز و بی‌غلط بنویسد.»
- نقطه‌ویرگول (؛): این نشانه برای درنگ بیشتر از ویرگول و کمتر از نقطه استفاده می‌شود. نقطه‌ویرگول عموماً در این موارد به‌کار می‌رود:
الف) جدا کردن جمله‌هایی که به‌ظاهر مستقل‌اند اما به‌لحاظ معنایی به هم مربوط هستند. مثلاً: «آمده بود که بگوید؛ نه این‌که بشنود.»
ب) قبل از جمله‌های توضیحی. مثلاً: «نامه‌ای برای او نوشت؛ سراسر مهر و دوستی.»
- کاربرد هکسره را یاد بگیرید
استفاده‌ی نادرست از دو نشانه‌ی ه و کسره از آن اشتباه‌های آزاردهنده‌ای است که این‌روزها در بین نویسندگان و کاربران فارسی‌زبان مخصوصاً در رسانه‌های دیجیتال بسیار زیاد شده. تصویر زیر در یاد گرفتن کاربرد درست این دو نشانه به شما کمک می‌کند.
- کاربرد فاصله و نیم‌فاصله را یاد بگیرید و رعایت کنید
نیم‌فاصله یک فاصله با عرض صفر بین دو حرف فارسی است که از چسبیدن این دو حرف به هم جلوگیری می‌کند. از نیم‌فاصله در تایپ و نگارش فارسی در مواردی استفاده می‌شود که دو حرف به هم نمی‌چسبند، ولی فاصله‌ی مرئی هم ندارند. مثلاً کلمه‌ی «آینده‌نگری» با نیم‌فاصله تایپ می‌شود، نه با فاصله و به‌صورت «آینده نگری».
کلید صحیح نیم‌فاصله در کیبورد استاندارد فارسی در سیستم عامل ویندوز Ctrl+Shift+2 است.
برای یادگرفتن کامل موارد کاربرد فاصله و نیم‌فاصله می‌توانید به سایت فرهنگستان زبان و ادب فارسی بروید و فایل PDF مربوط به فرهنگ املایی خط فارسی را به‌صورت رایگان دانلود کنید.
قواعد نگارشی زبان فارسی
قواعد نگارشی زبان فارسی به اصولی اطلاق می‌شود که برای نگارش صحیح و واضح متن‌ها در این زبان ضروری است. رعایت این قواعد به وضوح و دقت متن کمک کرده و از ایجاد ابهام جلوگیری می‌کند. این قوانین عبارتند از:
- فاصله‌گذاری
رعایت فاصله‌گذاری صحیح در میان کلمات و علائم نگارشی از اصول اساسی نگارش است. فاصله بین کلمات باید به طور مناسب رعایت شود. به عنوان مثال، در جمله "ما با دوستان خود به پارک رفتیم." باید فاصله مناسبی بین کلمات و علامت نقطه وجود داشته باشد. همچنین، برای جدا کردن جملات، معمولاً یک خط فاصله یا پاراگراف جدید در نظر گرفته می‌شود. در موارد خاص، مثلا بین نام و نام خانوادگی، فاصله باید به طور دقیقی رعایت شود، به ویژه در متون رسمی.
- حروف اضافه و پیشوندها
استفاده صحیح از حروف اضافه و پیشوندها به دقت متن کمک می‌کند. به عنوان مثال، در جمله "به خاطر باران شدید، برنامه‌های ما تغییر کرد."، استفاده از "به خاطر" به درستی معنای دلیل تغییر برنامه‌ها را منتقل می‌کند. همچنین، باید توجه داشت که حروف اضافه مانند "از"، "به"، "در" باید به درستی و در موقعیت‌های مناسب استفاده شوند. برای مثال، جمله "از طریق ایمیل با من تماس بگیرید" به طور صحیح بیانگر راه ارتباطی است.
- تطابق زمان‌ها
حفظ تطابق زمان‌ها در جملات اهمیت زیادی دارد. برای مثال، در جملات "او به مدرسه رفت و کتاب‌ها را برداشت."، زمان‌های گذشته "رفت" و "برداشت" باید به طور هم‌زمان و مطابق باشند تا از سردرگمی جلوگیری شود. استفاده از زمان‌های مختلف باید با دقت انجام شود تا مفهوم جمله واضح و قابل فهم باشد. توجه به تطابق زمان در جملات پیچیده یا ترکیبی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
قوانین نگارشی در تایپ
در تایپ متون، رعایت قوانین نگارشی به بهبود ظاهر و خوانایی متن کمک می‌کند. اصول زیر در تایپ باید به دقت رعایت شود:
- قانون استفاده از قلم
انتخاب قلم مناسب و استفاده از اندازه‌های استاندارد برای متن، عناوین و زیرعنوان‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. برای متون فارسی، قلم‌هایی مانند "B Nazanin"، "Iranian Sans" و "Tahoma" معمولاً مناسب هستند. اندازه قلم برای متن اصلی معمولاً ۱۲ پیکسل و برای عناوین ۱۴ تا ۱۶ پیکسل مناسب است. همچنین، باید از قلم‌های نامنظم یا غیررسمی در متون رسمی اجتناب کرد تا از ایجاد سردرگمی جلوگیری شود.
- رعایت فرمت‌بندی
قالب‌بندی مناسب برای عناوین، زیرعنوان‌ها، پاراگراف‌ها و فهرست‌ها به وضوح و سازمان‌دهی بهتر متن کمک می‌کند. به عنوان مثال، عناوین اصلی باید با قلم بزرگ‌تر و ضخیم‌تر و زیرعنوان‌ها با قلم کوچکتر و نازک‌تر مشخص شوند. همچنین، فهرست‌ها باید به طور مناسب شماره‌گذاری شده یا با استفاده از نشانه‌ها نمایش داده شوند. استفاده از بولت‌ها و شماره‌گذاری در فهرست‌ها به ترتیب‌دهی و خوانایی متن کمک می‌کند.
- تنظیم حاشیه‌ها
تنظیم حاشیه‌ها برای صفحات و متن اهمیت دارد تا ظاهر متنی منظم و حرفه‌ای ایجاد شود. حاشیه‌های استاندارد معمولاً ۲ تا ۳ سانتی‌متر است و باید به طور یکنواخت در تمام صفحات رعایت شود. همچنین، تنظیم فاصله‌های بین پاراگراف‌ها باید به طور متوازن انجام شود تا خوانایی متن بهبود یابد. استفاده از حاشیه‌های نامناسب می‌تواند متن را ناآراسته و غیرقابل‌خواندن کند.
اصول استفاده از علائم نگارشی
علائم نگارشی به انتقال صحیح معنا و احساسات متن کمک می‌کنند. استفاده صحیح از این علائم به فهم بهتر متن و جلوگیری از ایجاد ابهام منجر می‌شود. اصول زیر در استفاده از علائم نگارشی باید رعایت شود:
- نقطه (.)
نقطه برای پایان جملات خبری و دستوری استفاده می‌شود. برای مثال، در جمله "کتاب‌ها را به کتابخانه بردیم."، نقطه نشان‌دهنده پایان جمله است. استفاده از نقطه در پایان جملات اطمینان حاصل می‌کند که جمله به درستی کامل شده و مفهوم آن به وضوح منتقل می‌شود. همچنین، در متون بلند و پیچیده، استفاده صحیح از نقطه برای جلوگیری از طولانی شدن جملات و عدم ایجاد ابهام ضروری است.
- ویرگول (،)
ویرگول برای جدا کردن بخش‌های مختلف یک جمله یا لیست استفاده می‌شود. به عنوان مثال، در جمله "من سیب، پرتقال و موز خریدم."، ویرگول‌ها برای جدا کردن اقلام مختلف در لیست میوه‌ها استفاده شده است. همچنین، ویرگول برای جداسازی جملات وابسته از جملات اصلی یا اضافه کردن توضیحات اضافی به‌کار می‌رود. استفاده صحیح از ویرگول به شفافیت و خوانایی متن کمک می‌کند.
- علامت تعجب (!) و علامت سوال (؟)
علامت تعجب برای بیان تعجب، شگفتی یا احساسات قوی و علامت سوال برای پرسش‌های مستقیم استفاده می‌شود. برای مثال، در جمله "آیا تو واقعا این کار را انجام دادی؟" علامت سوال نشان‌دهنده پرسش است و در جمله "این واقعاً شگفت‌انگیز است!" علامت تعجب احساس شگفتی را منتقل می‌کند. همچنین، استفاده از علامت‌های تعجب و سوال در موقعیت‌های مناسب به ابراز احساسات و برانگیختن واکنش‌های خاص کمک می‌کند.
- کولن (:) و نقطه‌ویرگول (؛)
کولن برای معرفی فهرست‌ها یا توضیحات اضافی استفاده می‌شود. به‌عنوان مثال، در جمله "برای سفر نیاز دارید به موارد زیر توجه کنید: بلیط، پاسپورت و کیف." کولن برای معرفی فهرست اقلام استفاده شده است. نقطه‌ویرگول برای جدا کردن جملات مرتبط اما مستقل به‌کار می‌رود، مانند "او به خانه رفت؛ اما به سرعت بازگشت." استفاده از نقطه‌ویرگول برای تفکیک جملات مستقل که با هم ارتباط دارند، مفید است.
نمونه متن با علائم نگارشی
برای درک بهتر نحوه استفاده از علائم نگارشی، به متون زیر توجه کنید:
متن اول:
"علی امروز به مهمانی رفت. او با دوستانش اوقات خوبی را گذراند و با خانواده‌اش نیز تماس گرفت. در مهمانی، علی با دوستان قدیمی خود دیدار کرد؛ آنها درباره‌ی خاطرات گذشته صحبت کردند و از دیدار یکدیگر لذت بردند. پس از مهمانی، او به خانه برگشت و تصمیم گرفت که در طول هفته، زمانی را برای مطالعه و استراحت اختصاص دهد".
متن دوم:
"امروز صبح، من با دوستانم به کافه رفتیم. هوا بسیار خوب بود؛ آفتاب در حال درخشش و نسیم ملایمی می‌وزید. پس از نشستن، من یک قهوه داغ و دوستانم نوشیدنی‌های مختلف سفارش دادند. ما به گفت‌وگو ادامه دادیم و از این لحظات لذت بردیم. بعد تصمیم گرفتیم به یک پارک نزدیک برویم. در آنجا، به پیاده‌روی پرداختیم و به زیبایی‌های طبیعت نگاه کردیم. واقعاً روز خوبی بود"!
متن سوم:
"ماه مهر به پایان رسید؛ در این ماه، تغییرات زیادی در طبیعت مشاهده شد. برگ‌های درختان به رنگ‌های پاییزی درآمدند: زرد، نارنجی و قرمز. همچنین، دما کاهش یافت و هوای خنکی بر منطقه حاکم شد. برای بسیاری از مردم، این تغییرات نشانه‌ای از آغاز فصل جدید است. آنها آماده می‌شوند تا از پوشاک گرم و نوشیدنی‌های داغ استفاده کنند".
منابع:
- فرهنگستان زبان و ادب فارسی
- 10 اصل نویسندگی در وبسایت
- اصول خوب نوشتن: آلن لیتل
- مبانی ویرایش کتاب و مقدمه زبان داستان؛ محمد حسینی؛ نشر ثالث
- غلط ننویسیم، فرهنگ دشواری‌های زبان فارسی؛ ابوالحسن نجفی؛ مرکز نشر دانشگاهی
